Noorse houten geschenkwoningen
Meer dan 800 houten geschenkwoningen uit Noorwegen, Zweden, Oostenrijk, Denemarken, Finland en Frankrijk verrezen na de watersnoodramp in het getroffen gebied. De bouwpakketten, want dat waren het, kwamen per spoor en schip naar de Rotterdamse haven. Ondertussen bogen overheden en het Nederlandse Rode Kruis zich over de toekenning, plaatsing, huurprijs en kosten voor grond, fundering en bouw.
Watersnoodramp van 1953
De watersnood van 1953 leidde tot een ramp van ongekende omvang. In Zeeland, Zuid-Holland en West-Brabant werd 165.000 hectare land door de zee overspoeld en kwamen 1836 mensen om het leven. Duizenden woningen en boerderijen raakten beschadigd, onherstelbaar verwoest of waren geheel weggespoeld. Hulp kwam uit alle hoeken van de wereld, onder meer in de vorm van kleding, geld en goederen.
In de loop der jaren groeide de aandacht voor de hulpverlening en wederopbouw. Er is echter een bijzondere categorie geschenken die minder bekend is. Met name de Scandinavische landen schonken behalve geld en hulpgoederen ook woningen. Vanaf eind 1953 verrezen honderden geprefabriceerde ‘geschenkwoningen’ in verschillende dorpen en steden. Nederland was nog niet algemeen bekend met houten prefab bouw, ook hout als materiaal voor complete woningen was nieuw. De geschenkwoningen, die meestal in straatjes en rondom pleintjes werden opgebouwd, ogen nog altijd een tikje exotisch.
De geschenkwoningen
De woningen die Nederland mocht ontvangen, waren bestaande ontwerpen die in het land van herkomst al vaker waren gebouwd. Scandinavië heeft veel bossen. Hout als bouwmateriaal ligt dan ook voor de hand. Om ook in de meest noordelijke en bosarme gebieden houten huizen te bouwen, is het logisch je toevlucht in handzame bouwpakketten te zoeken. De afstanden, over vaak smalle bergwegen, kunnen immers meer dan duizend kilometer bedragen.
Noorse prefab woningen
Al aan het eind van de negentiende eeuw werden Noorse houten huizen seriematig als bouwpakketten ontworpen. De onderdelen werden op maat gezaagd en vervolgens in elkaar gezet en per onderdeel genummerd. Was het hout eenmaal voldoende gedroogd, dan volgde demontage en werd het bouwpakket verscheept naar bestemmingen binnen en buiten Noorwegen, ook naar Nederland.
In 1940 bombardeerden en bezetten de Duitsers Noorwegen. Snelle wederopbouw was noodzakelijk. In datzelfde jaar nog schonk het niet-bezette Zweden aan Noorwegen twee-onder-een-kapwoningen. Zij waren van hetzelfde type dat in 1953 naar Nederland is gezonden. De wederopbouw in het noorden van Noorwegen stagneerde door oorlogshandelingen. Veel mensen uit die regio brachten de oorlogsjaren in grotten door. Pas nadat de vrede was getekend, kon de huizenbouw hervat worden. Met grote spoed werden de prefab woningen van het zuiden naar het noorden vervoerd. Een ervaren team van acht bouwers kon in die tijd het houten geraamte van een huis in één dag plaatsen.
Herkomst geschenkwoningen
Er is onduidelijkheid over het aantal geschonken woningen en hun herkomst. Het Nederlandse Rode Kruis hanteerde een lijst met schenkingen van zijn zusterorganisaties. De schenkingen van woningen door regeringen staan daar niet op vermeld.
De meeste geschenkwoningen die na de watersnoodramp van 1953 werden geschonken, zijn afkomstig uit Scandinavië. Noorwegen was met 326 stuks koploper, gevolgd door Zweden (230). Ook Oostenrijk bleef met 206 woningen, zowel twee-onder- een-kapwoningen als vakantiewoningen, niet achter. Daarnaast schonk het Centraal Tuinbouwbureau 10 chalets die na de Tweede Wereldoorlog met Oostenrijk geruild waren tegen witte kool. Het zijn dus Oostenrijkse woningen, maar de schenker is Nederlands. Andere schenkers waren Denemarken met 72 woningen, Finland (15) en Frankrijk (1). Dat brengt het totaal op 860 geschenkwoningen.
Het Watersnoodmuseum heeft een overzicht beschikbaar van alle woningen en waar ze gebouwd zijn, voor zover dit te achterhalen was. De vermeldingen betreffen de toenmalige gemeenten, niet de plaatsen. Zo staan de Deense en Zweedse woningen van gemeente Kerkwerve voor een deel in Moriaanshoofd, die van gemeente Werkendam in Sleeuwijk en de woningen van gemeente Dussen in Nieuwendijk.
Behalve de geschonken prefabwoningen mocht Nederland ook bouwmateriaal uit binnen- en buitenland ontvangen. Denk aan gezaagd naaldhout, gipsplaten, kalkzandsteen, metselstenen, asfaltpapier, hard- en zachtboard, triplex, dakbedekking en dakpannen. Die zendingen kwamen binnen via de Sector van Verenigingen Triplex en Board, gevestigd in Amsterdam.
Meer infromatie over Geschenkwoningen
Janny Lock, oud-bewoonster van een Noorse geschenkwoning, achterhaalde deze en andere kwesties uit de archieven. Met deze publicatie vraagt zij aandacht voor een bijna vergeten, maar destijds gewaardeerd geschenk.