Zandkreekdam


Plaats: tussen Noord-Beveland en Zuid-Beveland
Bouwperiode: tussen 1959 en 1960
Lengte: 830 meter
Functie: dam/weg (N256)

In de Zandkreekdam bevindt zich een sluis voor scheepvaartverkeer tussen het Veerse Meer en de Oosterschelde.

Wist je dat de caissons die voor de Zandkreekdam zijn ingezet, een stuk kleiner zijn dan de Phoenixcaissons die nog uit de Tweede Wereldoorlog stammen? Die Phoenixcaissons zijn o.a. gebruikt bij het dichten van het laatste dijkgat bij Ouwerkerk na de Watersnoodramp in 1953. In die caissons is nu het Watersnoodmuseum gehuisvest.
De afmetingen ter vergelijking:
Phoenixcaisson: 18 meter hoog, 18 meter breed en 62 meter lang
Zandkreekcaisson: 6 meter hoog, 7,5 meter breed en 11 meter lang.

Historie
De Zandkreekdam is de eerste dam van de Deltawerken en ook het eerste van de Deltawerken in Zeeland die tot stand kwam. Deze dam (830 meter lang) werd kort na de bouw van de kering in de Hollandse IJssel gerealiseerd. Over de aanleg van deze dam is niet voor het eerst in het kader van het Deltaplan gesproken. Al in de jaren dertig van de vorige eeuw was er het Drie Eilandenplan, waarbij Noord- en Zuid-Beveland en Walcheren met elkaar verbonden zouden moeten worden. De aanleiding was niet zozeer waterveiligheid dan wel landaanwinning. Dit plan is toen niet uitgevoerd, maar het is vrijwel ongewijzigd jaren later in het Deltaplan opgenomen en toen wèl uitgevoerd.

Het ontwerp
Waarom is de dam op die plaats terecht gekomen? De dam grenst niet aan de Noordzee, maar vormt de scheiding tussen de Oosterschelde en (nu) het Veerse Meer. Het Deltaplan voorzag in de aanleg van de Veersegatdam (tussen Walcheren en Noord-Beveland, nabij Veere en Vrouwenpolder), die wel aan de Noordzee grenst. De aanleg van de Zandkreekdam was noodzakelijk omdat anders bij de sluiting van het Veerse Gat aan de westkant of de afsluiting van de Oosterschelde de stroomsnelheden, die gepaard gaan met de eb- en vloedbeweging, veel te sterk zouden worden. Dat geeft een risico van uitschuring van de bodem. Daarom is de dam op het wantij (de plek waar de vloedstroom van de Oosterschelde en het Veerse Gat elkaar tegenkomen) aangelegd. In de dam is een scheepvaartsluis opgenomen voor de scheepvaartverbinding naar het Kanaal door Walcheren en de recreatievaart op het Veerse Meer.

De bouw
Met de aanleg is in 1959 begonnen. De officiële opening vond plaats op 1 oktober 1960. Bij de aanleg werd gebruik gemaakt van 11 caissons (11 meter lang, 7,5 meter breed en 6 meter hoog). Het waren geen Phoenixcaissons zoals die werden ingezet bij de dichting van de Brielse Maas en na de watersnoodramp van 1953 (het Watersnoodmuseum in Ouwerkerk is in dergelijke caissons gevestigd). De caissons waren daarentegen speciaal voor dit doel ontworpen. Dit maakte een meer nauwkeurige plaatsing en afzinking mogelijk. Om te voorkomen dat ze door eb- of vloedstroom zouden afdrijven, werden aan beide kanten zand en stortsteen gestort. De aanleg van de Zandkreekdam leverde ervaring op die bij latere afsluitingen van pas kwam. Over de dam is een weg aangelegd (N256) en een brug over de sluis.

Zandkreekdam, foto: Rijkswaterstaat - Joop van Houdt

Ontwikkelingen
Nadat ook de Veerse Gatdam aan de westzijde van het Veerse Meer tot stand was gekomen, werd het Veerse Meer een zoetwatermeer: de getijdewerking was verdwenen. In de loop van de jaren kwam dit de waterkwaliteit niet ten goede. Daarom werd besloten om de getijdewerking weer te introduceren. Daartoe werd in 2004 de Katse Heule aangelegd: een grote koker onder de dam door waardoor het meer weer onder invloed van eb en vloed van de Oosterschelde kwam. Het water van het Veerse Meer was niet langer zoet. De maatregel leverde een flinke verbetering van de waterkwaliteit op. Voortaan geen algenbloei meer, maar oesters en krabbetjes.
Scheepvaartverkeer (zowel beroeps- als recreatievaart) zorgde vaak voor langdurige stremming van het wegverkeer. De aanleg van een tweede brug over de sluis loste dit op: er staat altijd maar één brug tegelijk omhoog.

Vandaag de dag
De Zandkreekdam behoudt zijn huidige functie in het kader van de waterveiligheid. De verkeersveiligheid is een ander belangrijk thema: de N256 van Goes naar Noord-Beveland, die over de Zandkreekdam loopt, is een relatief onveilige weg wat blijkt uit de ongevalstatistieken. Er leven wensen om deze weg te verdubbelen, wat vanzelfsprekend ook het gedeelte over de dam en de sluis raakt. Het is niet te verwachten dat deze plannen op korte termijn worden uitgevoerd.