Volkerakdam


Plaats: De dam vormt een driepoot en scheidt drie wateren van elkaar: het Hollandsch Diep, het Haringvliet en het Volkerak.
Bouwperiode: tussen 1957 en 1967
Lengte: 4,5 kilometer
Functie: dam/weg (verschillende wegen komen samen op de dam)

In de Volkerakdam zit de grootste en drukst bevaren binnenvaartsluizencomplex van Europa. Het Deltawerk is van groot economisch belang voor de scheepvaart.

Hellegat
De naam Hellegatsplein is ontleend aan het Hellegat. Dat was de plaats waar het water van het Haringvliet, het Volkerak en het Hollandsch Diep bij elkaar kwamen met vaak gevaarlijke stromingen. Er zijn daardoor verschillende schepen vergaan. Geen wonder dat zo’n plek het Hellegat werd genoemd…

Voor het opspuiten van wat nu het Hellegatsplein was zo’n 800.000 kubieke meter zand nodig. Dat staat gelijk met ongeveer 80 miljoen emmers!

Historie
De Volkerakdam is onderdeel van de Deltawerken. Het is een zogenaamde secundaire dam. Dat wil zeggen dat deze dam niet direct een functie heeft voor de primaire veiligheid (bescherming tegen zeewater). De dam was echter noodzakelijk om de bouw van de Haringvlietdam, de Brouwersdam en de Oosterscheldekring te vergemakkelijken. Maar de dam dient meer doelen: het is een belangrijke verkeersverbinding tussen Rotterdam, Antwerpen en Zeeland, niet alleen voor wegverkeer maar vooral ook voor het scheepvaartverkeer. In het oostelijk deel van de dam is een groot sluizencomplex aangelegd als onderdeel van de Schelde-Rijnverbinding. Bovendien is het met de aanleg van de Volkerakdam mogelijk geworden om het zoet water te kunnen ‘sturen’ om verzilting van het Volkerak (het water ten zuiden van de dam) te voorkomen. Dat werd echter pas mogelijk na de aanleg van de Philipsdam in 1987, toen het Volkerak van het zoute water van de Oosterschelde was afgesloten. Het gehele complex omvat niet alleen de dam die Goeree-Overflakkee via het sluizencomplex met Noord-Brabant verbindt, maar ook de brug van 1,2 kilometer lang tussen de dam (vanaf het Hellegatsplein) naar de Hoekse Waard. Daarmee heeft het de vorm van een driepuntige ster gekregen. Met de bouw is begonnen in 1957 en die werd voltooid in 1969.

Het ontwerp
Aan het uitgevoerde ontwerp zijn studies voorafgegaan. Zo zijn nog alternatieve tracés onderzocht, zelfs eentje die over het eiland Tiengemeten liep. Rijkswaterstaat koos voor een aanpak die begon met de aanleg van het westelijk deel van de dam, van Goeree-Overflakkee naar het huidige Hellegatsplein over aanwezige zandbanken. Vervolgens werd het oostelijk deel bij Willemstad gerealiseerd. Het eerste stuk moest worden aangelegd door middel van zandopspuiting. Het tweede deel werd gerealiseerd met de inzet van doorlaatcaissons van het type dat bij de sluiting van het Veerse Gat zijn waarde had bewezen. In het oostelijk deel was het sluizencomplex gepland, inclusief spuimogelijkheden richting Volkerak. En de brug? Die vormde in formele zin geen onderdeel van de Deltawerken (geen rol in de bescherming tegen water), maar was voor het verkeer naar Antwerpen en de ontsluiting van de Zuid-Westelijke Delta van groot belang. Wegens het grote belang van Antwerpen heeft Vlaanderen een belangrijke rol vervuld bij het ontwerp van de Schelde-Rijnverbinding. Rijkswaterstaat heeft de brug over het Haringvliet ontworpen en aangelegd, maar deed dat via een apart daartoe opgerichte N.V.

De bouw
In 1957 begon het opspuiten van zand van het westelijk deel van de dam tot aan de Hellegatsplaat. Dat was mogelijk, omdat het hier relatief ondiep was door de aanwezigheid van zandbanken. Eén geul werd bestort met goedkope breuksteen. Het westelijk deel werd afgesloten met behulp van 12 doorlaatcaissons. In 1969 was deze klus geklaard. De totale lengte van de dam is zo’n 4,5 kilometer. Het sluizencomplex werd ten oosten van dit stuk van de dam aangelegd in een (buiten)polder ten westen van Willemstad. Twee grote sluiskolken werden gebouwd met een totale lengte van 4 kilometer, inclusief voorhavens. Een sluiskolk is 330 meter lang en 24 meter breed. Halverwege een sluiskolk is een scheiding aangebracht. Door op deze manier de kolk in twee delen te compartimenteren, wordt een vlottere doorstroming van het scheepvaartverkeer bevorderd. Het sluizencomplex is een belangrijke schakel in de Schelde-Rijnverbinding cq de route Rotterdam-Antwerpen en het grootste sluizencomplex voor de binnenvaart in Europa.
Belangrijk aspect van het ontwerp en de uitvoering is de aandacht voor de landschappelijke inpassing. Landschapsarchitecten tekenden voor de aanleg van bospartijen en recreatieve mogelijkheden.

Bij werkzaamheden in 2017 werden kerkuilen aangetroffen in de reservedeuren van de Volkeraksluizen. In deze video wordt in beeld gebracht welke werkzaamheden nodig zijn om de sluisdeuren te renoveren en hoe er met de uilen werd omgegaan.

Volkerakdam

Ontwikkelingen
Er zijn drie ontwikkelingen te schetsen: de groei van het scheepvaartverkeer, de groei van het wegverkeer en de natuurontwikkeling. De laatste ontwikkeling kwam vooral tot stand ten zuiden van het westelijk deel van de dam. Wie hier de grote grazers ziet rondlopen, moet zich realiseren dat dit voor de afsluiting van het Volkerak slikken en schorren waren. Na de afsluiting heeft Staatsbosbeheer de drooggevallen gronden beplant; later mocht de natuur haar gang gaan en heeft het gebied zijn huidig aanzien gekregen.
De groei van het wegverkeer maakte de verkeerssituatie op het Hellegatsplein onveiliger. Om deze reden is het verkeersknooppunt kruisingvrij gemaakt.
De groei van de binnenvaart en de recreatievaart maakt de aanleg van een derde sluiskolk en een aparte sluis voor de plezierjachten noodzakelijk. Deze kwamen in 1977 gereed.

Vandaag de dag
Een actueel vraagstuk is de toekomst van het Volkerak-Zoommeer. Want door de aanleg van de Deltawerken is het een zoetwatermeer geworden tussen Willemstad en Bergen op Zoom. In het kader van de bescherming tegen hoog water heeft dit meer een belangrijke rol. Als de keringen zijn gesloten en er tegelijkertijd sprake is van hoge rivierwaterafvoer is het Volkerak-Zoommeer een cruciaal overloopgebied. Dat is een bijdrage aan het klimaatbestendig maken van ons land. Daarnaast speelt de vraag: Moet het Volkerak-Zoommeer zoet blijven of zout worden? De waterkwaliteit laat als gevolg van algenbloei soms te wensen over. Het weer zout maken is daartegen een goede remedie. Aan de andere kant is nu een zoetwaternatuur ontstaan en vervult het ook een rol in de zoetwatervoorziening voor de landbouw in de Zuidwestelijke Delta. Het lijkt er op dat het Volkerak-Zoommeer de komende 25 jaar nog wel zoet zal blijven.