December 2021 – Weerstand tegen consumentisme voedt strijd voor gezond klimaat
Klimaatmars in Montbéliard (FR), 28 maart 2021. Foto: Thomas Bresson – CC BY 4.0
Wetenschappers riepen twee jaar geleden al de noodtoestand uit met betrekking tot het klimaat. De mens gebruikt jaarlijks, zo stellen zij, veel meer grondstoffen dan de aarde in twaalf maanden tijd kan aanmaken. De weerstand tegen deze overexploitatie van de aarde – en in het verlengde daarvan klimaatverandering – groeit. Met name jongeren keren zich steeds vaker en openlijker tegen consumentisme, boskap, plasticvervuiling en een economie die in hun ogen alleen maar gericht is op groei.
Het jaar 2021 wordt beheerst door twee dingen: Het Corona-virus dat de wereld in zijn greep heeft en de mondiaal groeiende zorg om klimaatverandering. Klimaatgerelateerde rampen – overstromingen, bosbranden, modderstromen, droogte – volgen elkaar in een steeds hoger tempo op en daar wordt volgens 140.000 wetenschappers uit 130 landen veel te weinig tegen gedaan. Gevolg: de aarde teert steeds sneller in op zijn reserves, zo blijkt uit de jongste cijfers van het Global Footprint Network. Earth Overshoot Day – de dag vanaf 1 januari dat de grondstoffen voor een heel jaar ‘op’ zijn – valt in 2021 al op 29 juli.
Klimaatmarsen
‘Planeet boven poen’ staat op een van de spandoeken tijdens een Klimaatmars van 40.000 bezorgde en boze mensen in Amsterdam. Mensen die genoeg hebben van de wereld zoals die nu is. ‘Van de Amazone die in de fik staat, van de boskap, de plasticvervuiling, van het kapitalisme en het consumentisme, van het moeten presteren. Dus van ons hele systeem dat is gebaseerd op uitbuiting en destructie’, verwoordt een van de demonstranten haar motivatie om actie te voeren tegen klimaatverandering. ‘Ik word daar echt heel erg verdrietig van. Het leven op aarde wordt letterlijk bedreigd. Wat zijn we aan het doen.’
Onderzoeker Wim Thiery van de Vrije Universiteit Brussel begrijpt de zorgen van de jongeren heel goed. Hij stelt dat kinderen die nu geboren worden tijdens hun leven gemiddeld zeven keer vaker blootgesteld worden aan hittegolven, tweemaal zoveel bosbranden, 2.6 maal zoveel droogtes, 2.8 keer meer overstromingen en bijna driemaal zoveel mislukte oogsten als mensen die zestig jaar geleden zijn geboren. ‘En dat maakt de klimaatcrisis wezenlijk anders dan bijvoorbeeld armoede, waar leeftijd minder een onderscheidende rol speelt.’
Het klimaat is niet langer links of rechts. Voor het eerst in de geschiedenis is in de Troonrede een serieuze passage opgenomen over klimaatverandering en de demonstranten weten zich gesteund door een steeds breder wordend palet aan organisaties, variërend van Extinction Rebellion tot Milieudefensie, Greenpeace en klimaatorganisatie Urgenda.
Daarbij wordt niet alleen het vizier gericht op protest tegen overheidsbeleid, maar wordt ook gesteld dat het anders moet. En kan. Iedereen kan volgens directeur van Urgenda Marjan Minnesma, een steentje bijdragen aan het oplossen van het klimaatprobleem. ‘Als je niet veel geld hebt zou ik zeggen; eet zo min mogelijk vlees. Ga over op plantaardige eiwitten. Als je wat meer te besteden hebt, leg dan zonnepanelen op je dak.’
Kleding nieuwe plastic
Klimaat-deskundige Joop Hazenberg heeft een boek geschreven over wat je als consument kunt doen om klimaatverandering tegen te gaan. Tijdens het schrijven van dat boek ontdekte hij dat kleding een gigantisch klimaatprobleem veroorzaakt. De schadelijkheid van kleding zit vooral in de productie ervan. Voor het produceren en verwerken van katoen is veel land en water nodig en voor polyester veel olie.
Vervolgens moet de kleding getransporteerd worden. ‘In ons geval van lagelonenlanden naar Nederland. Dan wordt het gedragen, gewassen en gestreken, wat ook weer veel energie kost. En dan wordt de kleding afgedankt. Een deel gaat naar de kringloop, een deel wordt gerecycled en gaat dus weer op transport. Kleding is het nieuwe plastic’, aldus Hazenberg.
Woorden waar Urgenda-directeur Minnesma zich helemaal in kan vinden. ‘Gebruikte Vintage-kleding is veel milieuvriendelijker dan nieuwe kleding.’ Verder helpt minder vliegen in de strijd tegen klimaatverandering, evenals vaker de auto laten staan en gebruik maken van het openbaar vervoer. Mobiliteit is in Nederland goed voor 20 procent van de CO2-uitstoot. Minnesma: ‘Dus minder rijden, elektrisch rijden, deelauto’s, trein, fiets, lopen, dat is allemaal helemaal goed.’
Klimaattop
Over de in Glasgow gehouden klimaattop zijn de meningen verdeeld. Deelnemers zien de resultaten als een stap voorwaarts maar volgens critici ontbreekt het aan een echte doorbraak. Afgesproken is dat er minder steenkool gebruikt gaat worden en dat overheden zoveel mogelijk willen afzien van overheidssubsidies op fossiele brandstoffen. Verder hebben honderden landen, waaronder Nederland, beloofd nog dit decennium te stoppen met ontbossing.
Wetenschap en bedrijfsleven zitten ondertussen niet stil. Waterstof als duurzame en schone brandstof maakt steeds meer opgang. Tachtig bedrijven hebben zich verenigd in Koplopers Nederland en hun doel is concrete stappen zetten om te zorgen dat Nederland de klimaatdoelstellingen gaat halen. Diederik Samson, kabinetschef van Eurocommissaris Frans Timmermans, is er blij mee. ‘Bij wind- en zonne-energie heb je pieken en dalen in de productie. Als je meer elektriciteit produceert dan er vraag is, kun je de overtollige stroom gebruiken om waterstof te maken. De waterstof kan dan weer worden omgezet in stroom als er te weinig zon en windstroom is’, aldus Samson.
Verder zijn er plannen voor het grootste zonnedak van Nederland (140.000 zonnepanelen op het dak van logistiek bedrijf Verbrugge in Vlissingen), boeren op een eiland in de Noordzee, verduurzaming van het woningbezit en lijkt naast elektrisch rijden nu ook elektrisch varen in opkomst. In Zeeland heeft het Schouwen-Duivelandse Brouwershaven de primeur van een snel oplaadpunt voor boten.
Warmte van water
Ouwerkerk wil het eerste energieneutrale dorp van Schouwen-Duiveland worden en op Vlieland wordt geëxperimenteerd met het duurzaam verwarmen van 39 woningen. Een ondergronds waterbassin gaat daar dienstdoen als warmtebuffer. In de zomermaanden wordt het water in dat bassin verwarmd door onder meer zonnecollectoren. Geavanceerde isolatie zorgt ervoor dat het water niet afkoelt. Tijdens de wintermaanden kan het warme water benut worden om woningen te verwarmen.
Een andere techniek waarmee proeven worden gedaan is de inzet op de Noordzee van drijvende zonne-systemen. In het Oostvoornse meer is door onderzoeksorganisatie TNO zo’n systeem met flexibele zonnecellen op grote luchtmatrassen geïnstalleerd. Vooral de combinatie met windparken op zee wordt als kansrijk gezien. Energiecoöperaties Zeeuwind en Deltawind willen samen een drijvend zonnepark realiseren bij sluizencomplex de Krammersluizen. Het drijvende zonnepark gaat 20 tot 40 hectare groot worden.
Zeeland mag zich niet alleen de zonnigste provincie noemen, maar ook Nederlands kampioen zonnepanelen. Er zijn inmiddels 50.000 huishoudens met panelen op het dak. Dat komt neer op een kwart van het totaal aantal woningen. In geen enkele andere provincie is dat aandeel zo hoog. Waterwinbedrijf Evides investeert eveneens in duurzaamheid. Het nieuwe innamestation Bergsche Maas in de Biesbosch is voorzien van meedraaiende zonnecellen in de zonwering. Die zorgen ervoor dat Evides deels zijn eigen energie op kan wekken.
Statiegeld
Na een strijd van twintig jaar met het bedrijfsleven komt er vanaf 2023 vijftien cent statiegeld op blikjes. Een mijlpaal in de strijd tegen zwerfafval. Uit tellingen van Rijkswaterstaat blijkt dat er steeds meer blikjes op straat of in de natuur worden gevonden. Vorig jaar was dat zo’n 27 procent meer dan in voorgaande jaren. Jaarlijks komen er ongeveer 2 miljard blikjes op de markt. Daarvan belanden er naar schatting 150 miljoen in het milieu.
Bronnen: PZC, NOS.nl, Nu.nl, NRC, Weerplaza, Reuters.
