April 2021 – Energietransitie ‘nieuwe Deltawerken’
500 kV drie fase transmissielijnen, foto: Varistor60 – CC BY-SA 4.0
Een op de drie straten moet open, tienduizenden kilometers leiding moet worden gelegd en er moet ruimte komen voor zonne- en windparken. Om voor 2050 een klimaatneutraal energienetwerk aan te kunnen leggen is ruim 100 miljard euro nodig. De energietransitie is een kostbare monsterklus en als we niet snel beginnen redden we het niet volgens de netbeheerders. ‘We staan voor de nieuwe Deltawerken.’
Steeds meer stroom wordt duurzaam opgewekt met behulp van zonnepanelen en windmolens. Sinds begin dit jaar wordt volgens de website energieopwek.nl record na record verbroken als het gaat om de productie van groene stroom. Op tweede Paasdag was naar schatting 60 procent van alle elektriciteit afkomstig van groene energiebronnen. ‘Het geeft duidelijk aan dat we op dit moment in Nederland grote stappen maken met de verduurzaming van onze stroomvoorziening’, zegt Martien Visser van Energieopwek.nl.
Volgens Manon van Beek, bestuursvoorzitter van netbeheerder Tennet is een van de consequenties van die ‘grote stappen’ dat het energienetwerk stevig aangepakt dient te worden. ‘Dat een uitbreiding nodig is, is zeker. Alleen al het elektriciteitsverbruik zal in alle scenario’s verdubbelen tot 2050.’ Ook internationaal groeit duurzame stroom flink volgens een rapport van internationaal agentschap voor hernieuwbare energie Irena.
Maar wat als het niet waait, bewolkt is en de vraag naar elektriciteit piekt? Dan zit er volgens de netbeheerders weinig anders op dan zo’n 25 op groen gasgestookte elektriciteitscentrales te bouwen om toch voldoende stroom te kunnen leveren. Hetgeen de vraag opwerpt waar deze dan moeten komen. Dat geldt trouwens ook voor windmolens en zonneparken. De groeiende weerstand tegen vooral grootschalige windmolenparken of zonnepanelenweides maakt het vinden van een geschikte locatie vaak lastig.
Waterstoffabriek
Ondertussen maakt waterstof als duurzame en schone brandstof steeds meer opgang. Tachtig bedrijven hebben zich verenigd in Koplopers Nederland met als doel concrete stappen te zetten om te zorgen dat Nederland de klimaatdoelstellingen gaat halen. Waterstof neemt daarbij een prominente plaats in. Dit tot genoegen van Diederik Samson, kabinetschef van Eurocommissaris Frans Timmermans. ‘Bij wind- en zonne-energie heb je pieken en dalen in de productie. Als je meer elektriciteit produceert dan er vraag is, kun je de overtollige stroom gebruiken om waterstof te maken. De waterstof kan dan weer omgezet worden in stroom als er te weinig zon- en windstroom is’, aldus Samson. ‘En waterstof is ook een vervanger voor aardgas, olie of kolen.’
De Deense energiereus Ørsted wil in Zeeland een gigantische fabriek – naar verluidt zelfs de grootste ter wereld – bouwen voor groene waterstof. Ørsted steekt zijn nek ver uit om de industrie in de havens van North Sea Port klimaatbestendig te maken. Ambitieus, want de vraag naar waterstof is enorm in genoemd havengebied.
Ørsted wil de fabriek op groene stroom laten draaien en gaat deze daarom direct koppelen aan een nog te bouwen windpark op de Noordzee. Dat windpark moet jaarlijks minstens 2 gigawatt – voldoende om jaarlijks drie miljoen huishoudens van duurzame stroom te voorzien – opbrengen. De bouw van de nieuwe fabriek gaat werk opleveren voor onderaannemers en toeleveranciers. Het grotere plaatje is dat bedrijven toekomstbestendiger worden.
Kleding schadelijk
Opmerkelijk is de ontdekking van deskundige op het gebied van klimaatbeleid Joop Hazenberg. Hij ontdekte tijdens het schrijven van een boek over de concrete keuzes die consumenten kunnen maken om klimaatverandering tegen te gaan, dat kleding een gigantisch klimaatprobleem veroorzaakt. ‘Kleding is een groot onderdeel van alles wat we gebruiken. Ik noem het de derde levensbehoefte. Eerst heb je voedsel nodig, dan een dak boven je hoofd en daarna komt kleding.’
Het schadelijke van kleding zit vooral in de productie ervan. Voor het produceren en verwerken van katoen is veel landbouwgrond en water nodig, voor polyester olie. Vervolgens moet de kleding getransporteerd worden. ‘In ons geval vervoer van lagelonenlanden naar Nederland. Dan wordt het gedragen, gewassen en gestreken, wat ook weer veel energie kost. En bij het wassen van polyester komen bovendien microplastics vrij die weer in de oceanen terecht komen. En vervolgens wordt de kleding afgedankt. Een deel daarvan gaat naar de kringloop, een deel wordt gerecycled, en dat gaat dus weer op transport’. Kort samengevat: Kleding is ‘het nieuwe plastic’.
Bronnen: PZC, nos.nl, NRC>Klimaat, Volkskrant, energieopwek.nl
Maart 2021 – Burgerforum klimaatplannen bepleit
Verdrogende bossen, waardoor bomen verzwakken en plaaginsecten (o.a. schorskevers) toeslaan – foto PXhere, publiek domein
Klimaatmaatregelen hebben zoveel impact op het leven van mensen dat burgers meer dan tot nu toe betrokken moeten worden bij de besluitvorming. De – door het kabinet in het leven geroepen – commissie Brenninkmeijer pleit daarom voor een burgerforum voor klimaatbeleid. In andere Europese landen wordt al succesvol met burgerfora gewerkt.
Een burgerforum kan, stelt Brenninkmeijer, een dialoog op gang brengen. ‘De situatie is nu vergelijkbaar met een vechtscheiding. Mensen zitten ingegraven in hun eigen gelijk. Je kunt dan het beste inzetten op bemiddeling. Daarmee masseer je niet alle weerstand weg, maar je hebt al veel bereikt als mensen zeggen; ‘Ik ben er niet blij mee, maar er is wel eerlijk over besloten.’
Veel burgers willen betrokken zijn bij de besluitvorming over klimaatbeleid, signaleert de commissie. Een inspraakavond werkt niet goed genoeg. Bewoners merken dat er al plannen gemaakt zijn, en de invloed die ze dan nog kunnen uitoefenen is klein. In de praktijk leidt dat tot fel verzet tegen bijvoorbeeld de komst van grootschalige windmolenparken. ‘Die ervaringen hebben sterk bijgedragen aan de bewustwording over het belang van participatie’, aldus Brenninkmeijer.
Waterschaarste
Participeren kan ook zelf actie ondernemen betekenen, en dat hoeft niet altijd kostbaar te zijn. Dé uitdaging voor de tuinen in Nederland wordt volgens deskundigen ongetwijfeld droogte. Waterschaarste. Het advies is simpel: bewaar regen die valt voor later. Vang water op in regentonnen, buffer het met een groen dak of laat het via een buitenborder langzaam de grond in sijpelen, als kostbare voorraad voor de zomer.
Dat is nodig want de periodes dat het niet regent worden langer. Kurkdroge zomers, die vroeger gemiddeld om de 20 jaar voorkwamen, mogen we nu om de vier á vijf jaar verwachten. Waterschaarste kan wereldwijd verstrekkende gevolgen hebben volgens het World Resource Institute (WRI). Gebrek aan water kan aanleiding zijn voor conflicten en oorlogen. Daar waar oogsten mislukken door langdurige droogte kunnen spanningen ontstaan, en dat kan leiden tot armoede, leegloop van het platteland en strijd om het voedsel dat nog wel voorhanden is. Om humanitaire drama’s te voorkomen is het volgens het WRI zaak om via onder meer het instrument WPS (Water, Peace, Security) te signaleren waar het in de wereld mis kan gaan lopen zodat tijdig en gericht ingegrepen kan worden. Waakzaamheid is nodig. De hitte en droogte van de laatste jaren is de ergste in 2000 jaar. Dat heeft onder meer het massaal afsterven van bomen in centraal Europa als gevolg.
Ondertussen gaat het werken aan verduurzaming van energie gestaag door. Er wordt druk gebouwd aan onder meer Windpark Oostflakkee op Goeree-Overflakkee. Windpark Krammer, met 34 turbines op en rond de Krammersluizen het grootste burgerinitiatief van Nederland op het gebied van duurzame energie, draait al enige tijd.
Verder zijn er plannen voor wat het grootste zonnedak van Nederland moet worden: 140.000 zonnepanelen op de terminaldaken van logistiek bedrijf Verbrugge in Vlissingen. Het zonneproject bij Verbrugge loopt bijna synchroon met de bouw van windmolens op het terrein van auto-overslagbedrijf CRO Ports (Cobelfret) in Vlissingen. Windturbines en zonnepark kunnen samen energie leveren voor 36.000 huishoudens.
Voor de energiedoelen die Zeeland heeft, is dat een forse stap vooruit. Verbrugge is goed voor 7 procent van de doelstelling voor zonne-energie, het windpark Sint Joosland voor 16 procent van het windenergiedoel. In het Zeeuwse energieakkoord is afgesproken dat in 2030 in Zeeland plek is voor 700 megawatt aan windenergie en 1000 megawatt aan zonne-energie.
Boeren op zee
Spectaculair is het plan van Land- en Tuinbouworganisatie LTO-Nederland voor de aanleg van een eiland in de Noordzee zodat er meer ruimte komt om te boeren. Zeker geen luchtfietserij volgens hoogleraar waterbouw aan de TU-Delft Bas Jonkman. Technisch is het creëren van een eiland volgens hem geen probleem. ‘We hebben de kennis en kunde al jarenlang in huis.’
Jonkman heeft er wel een kritische kanttekening bij. ‘Voor vruchtbare klei moet je natuurlijk niet in de Noordzee zijn, dat is een grote zandbak. Dus lang niet alle teelten zijn mogelijk. Zandgrond is wel geschikt voor bollenteelt of asperges. En om koeien buiten te laten grazen kan er grasland worden aangelegd. Nederlandse baggeraars likken hun vingers af hoor, bij dit soort initiatieven.’
Bronnen: PZC, nos.nl, NRC>Klimaat, Volkskrant
Februari 2021 – Klimaatdoelen 2030 nu al in gevaar
Zierikzee: Zuiderpoort in de sneeuw, foto: BW – CC BY-SA 3.0
De klimaatdoelen van 2030 dreigen nu al onhaalbaar te worden. De CO2-uitstoot van de industrie moet in dat jaar met 4,2 miljoen ton zijn teruggedrongen door gebruik te maken van elektrische boilers en warmtepompen, maar investeringen in zulke energiebronnen gaan te traag. Dat blijkt uit een rapport van onderzoeksbureau CE Delft, in opdracht van Nederlandse Vereniging Duurzame Energie (NVDE), Netbeheer Nederland en energiebedrijf Energie-Nederland.
De onderzoekers roepen het kabinet op haast te maken met de zogeheten elektrificatietrajecten van de industrie, omdat zulke investeringen vaak meer dan tien jaar in beslag nemen. Wat het volgens CE Delft-directeur Frans Rooijers niet eenvoudiger maakt is de kip-ei-situatie. De industrie wil wel maar kan niet elektrificeren omdat er onvoldoende capaciteit is op het stroomnet en de netbeheerder op zijn beurt kan niet investeren omdat er gen verzoek van het bedrijfsleven ligt. Het wachten is op grootschalige investeringen, gecoördineerd door het rijk.
Te traag
NVDE-directeur Olof van der Gaag sluit zich aan bij de woorden van Rooijers. Duurzaamheidsprojecten gaan in Nederland volgens hem simpelweg niet snel genoeg. ‘De ontwikkeling van het grootste windpark van Nederland, bij Wieringermeer, duurde 13 jaar. Daarbij ging tien jaar op aan het doorlopen van procedures en slechts drie jaar aan het daadwerkelijk bouwen van het windpark.’ Door die ‘traagheid van het systeem’ loopt Nederland qua duurzaamheidsdoelen achter op andere Europese landen, stelt Van der Gaag.
Er zijn meer kritische geluiden. Volgens ingenieursbureau Sweco wordt de zeespiegelrijzing onderschat. Commercieel manager Water bij Sweco Alex Hekman: ‘Als je ziet hoeveel er wordt geïnvesteerd in woningbouw in de buurt van dijken, dan schrikken wij ervan hoe weinig rekening wordt gehouden met een meter zeespiegelrijzing tot 2100. En volgens recente onderzoeken zou dat ook wel eens twee of drie meter kunnen worden.’
Philipp Keller van Waterschap Scheldestromen is niet onder de indruk van de bevindingen van Sweco: ‘Het is volgens hem niet realistisch om alles af te stemmen op een zeespiegelrijzing van twee tot drie meter. ‘Wij gaan uit van het realistische scenario van één meter, maar houden wel ruimte voor een eventuele versnelde zeespiegelrijzing.’
Inhaalslag
Er is gelukkig ook goed nieuws. De hoeveelheid geproduceerde duurzame energie is volgens cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) in 2020 ten opzichte van 2019 met 40 procent gestegen. In 2020 kwam een kwart van het stroomverbruik uit groene Nederlandse bronnen, zoals zonne- en windenergie en biomassa. De grootste stijger is elektriciteit opgewekt met zonnepanelen. Dat nam toe van 5,3 miljard kWh in 2019 nar 8,1 miljard kWh in 2020. ‘Een opzienbarende stijging’, zegt Cor Pierik van het CBS. ‘Zonne-energie is duidelijk bezig met een inhaalslag.’
Na een strijd van twintig jaar met het bedrijfsleven komt er vanaf 2023 vijftien cent statiegeld op blikjes. Een mijlpaal in de strijd tegen zwerfafval. Uit tellingen van Rijkswaterstaat blijkt dat er steeds meer blikjes op straat of in de natuur worden gevonden. Vorig jaar was dat zo’n 27 procent meer dan in voorgaande jaren. Jaarlijks komen er ongeveer 2 miljard blikjes op de markt. Daarvan belanden er naar schatting 150 miljoen in het milieu.
Goed nieuws ook voor Zeeland: in Brussel ligt volgens Diederik Samson, kabinetchef van Eurocommissaris Frans Timmermans, een flinke zak geld klaar voor vergroening van de Zeeuwse industrie. Volgens Samson kan Zeeland een koploper worden in Europa als het gaat om het omzetten van groene stroom van windparken op zee in waterstof voor de industrie. ‘Ik zou het wel weten als ik Zeeland was’, zegt Samson. ‘Europa kan een steuntje in de rug geven van 500 miljoen tot een miljard euro. Dus zorg dat je als Zeeuwse industrie met een concreet uitgewerkt plan komt.’
Records
Ondertussen zorgde een onverwachte koude-periode voor schaats- en sneeuwpret in Nederland. Het was echter van korte duur. De koudegolf werd gevolgd door een vroege lente waarbij in Zeeland warmterecords werden gevestigd. Zowel de plotselinge kou als de vroege lente zeggen volgens meteoroloog Raymond Klaassen van Weerplaza helemaal niets over het klimaatprobleem. ‘Het weer is wat je van dag tot dag beleeft maar in het klimaat draait het om het gemiddelde van het weer over en periode van 30 jaar. Extremen worden daarbij afgevlakt.’
Bronnen: PZC, nos.nl, NRC>Klimaat, BewuSD
Januari 2021 – Bewustwording én harde actie nodig
Smeltende permafrost op Herschel Island (Canada), foto: Boris Radosavljevic CC BY 2.0
De strijd tegen klimaatverandering begint met bewustwording. Maar dat is niet genoeg. Op geen stukken na. Om opwarming van de aarde tegen te gaan én de wereld beter te wapenen tegen de gevolgen van klimaatverandering is harde actie nodig. En veel geld. In het kader van een internationale klimaatconferentie is becijferd dat maatregelen als onder meer het verhogen van dijken en het aanplanten van mangrovebossen voor kustbescherming, jaarlijks honderden miljarden euro’s vergen.
De wereld aanpassen aan het veranderende klimaat is een enorme klus en dan ook nog eens eentje die volgens deskundigen geen uitstel duldt. Op het noorden van Java komt de zee elk jaar zeker tien meter verder het land op, in het Russische Norilsk zorgt het smelten van de permafrost voor enorme verzakkingen, in Mali en Senegal mislukken oogsten door toenemende droogte en in Irak is door gebrek aan neerslag nog nauwelijks (drink)water beschikbaar. En dat is nog maar een kleine greep uit de wereldwijde problemen veroorzaakt door klimaatverandering.
Meer groene stroom
Er is ook goed nieuws. Europa produceerde vorig jaar voor het eerst meer groene dan grijze energie en na het vertrek van de Amerikaanse president Trump en de komst van Joe Biden staan de klimaatzorgen weer bovenaan de agenda van de Verenigde Staten. Amerikaans klimaatgezant John Kerry: ‘Ik keer terug in de regering om Amerika weer op de rails te krijgen voor de grootste uitdaging van deze en volgende generaties. De klimaatcrisis vergt niets minder dan alle hens aan dek.’
Woorden waar demissionair minister van Infrastructuur en Waterstaat Cora van Nieuwenhuizen zich helemaal in kan vinden. Wat haar betreft blijft het niet bij mooie woorden en wordt er snel werk gemaakt van bijvoorbeeld het ontwikkelen van droogte-bestendige gewassen, het planten van mangrovebossen tegen de gevolgen van de zeespiegelstijging en het introduceren van een vroegtijdig waarschuwingssysteem voor extreem weer. ‘We willen laten zien dat het echt beter is op voorhand daarin te investeren. Want als je achteraf, nadat er een ramp is gebeurd, moet gaan herbouwen dan is dat wel zes tot zeven keer duurder.’
Lucratief
Ondertussen zorgt het duurzaam opwekken van energie voor forse veranderingen in het landschap. Waar ooit de tarwe groeide wordt nu goud geoogst in de vorm van honderden zonneparken. Voor de bouw ervan zijn miljarden euro’s subsidie beschikbaar. Projectontwikkelaars duiken massaal op deze pot met geld om lucratieve zonneparken te bouwen. De keerzijde: de miljoenen die met deze parken verdiend worden vloeien vooral naar het buitenland.
Nederland krijgt er de komende jaren ook honderden windmolens bij. Broodnodig om de klimaatdoelen te halen, maar de weerstand groeit. Niemand wil windturbines van 250 meter hoog in de achtertuin. Advocaat Peter de Lange staat veel omwonenden van windturbines bij en hij vindt dat burgers die tegen windparken strijden vaak ten onrechte worden weggezet als zeurkousen. Hun bezwaren, zegt De Lange, zijn reëel. ‘Zij ondervinden schade aan hun gezondheid. Er zit een rare contradictie in de energietransitie. We willen het klimaat redden, maar terwijl we dat doen schaden we de gezondheid van veel mensen.’
Energiecoöperaties Zeeuwind en Deltawind willen samen een drijvend zonnepark realiseren bij sluizencomplex de Krammersluizen. Volgens beide initiatiefnemers past dat goed bij hun doelstelling om duurzame stroom op te wekken. Het drijvende zonnepark gaat 20 tot 40 hectare in beslag nemen, afhankelijk van in hoeverre de coöperaties rekening moeten houden met natuurwaarden en dijkveiligheid.
BewuSD
Een groep verontruste inwoners van Schouwen-Duiveland heeft zich verenigd in de Stichting BewuSD. De initiatiefgroep is een petitie gestart om de gemeente Schouwen-Duiveland aan te sporen de ‘klimaatnoodtoestand’ uit te roepen en heeft verschillende plaatsnaamborden (tijdelijk) voorzien van een bordje met de tekst ‘Verdronken Dorp/Stad in 2100?’ ‘We realiseren ons terdege dat zoiets gevoelig ligt’, aldus René Bosma van de initiatiefgroep. ‘Maar we hebben het juist zo bedacht om duidelijk te maken hoe belangrijk het is dat we met elkaar heel goed moeten nadenken hoe we die klimaatverandering en zeespiegelrijzing het beste kunnen aanpakken. Juist hier weten we wat de gevolgen kunnen zijn.’
Bronnen: PZC, nos.nl, NRC>Klimaat, BewuSD